So sánh cách giáo dục trẻ ở Việt Nam và Nhật Bản

Cách dạy trẻ ở Việt Nam và Nhật Bản có điểm gì khác biệt và tại sao lại có sự khác biệt đó? 

Học không chỉ là trên sách vở

Điều đầu tiên khiến tôi rất ngạc nhiên là phương pháp dạy học ở các trường mầm non của Nhật Bản.

Để giúp trẻ có tình yêu thương với động vật, cô giáo không nói “các em phải biết yêu thương động vật”, mà họ cho các bé tự nuôi và chăm sóc một loại động vật gì đó như: gà, chuột lang, thỏ, rùa, thậm chí là cả giun đất… mỗi một nhóm từ 4 – 5 em sẽ chăm sóc một con.

Qua quá trình các bé ngày ngày chăm sóc thú cưng của mình, chơi đùa, trò chuyện, cho ăn, dọn chuồng… đặc biệt những khi thú bị ốm, tình cảm của các bé với các loài động vật sẽ dần được hình thành. Sau đó, cô giáo chỉ cần nói rất ít về tình yêu thương động vật mà trẻ vẫn hiểu được một cách sâu sắc.

Để giúp trẻ hiểu rằng không nên lãng phí đồ ăn, cô giáo không giảng “một hạt thóc vàng chín hạt mồ hôi, nên các em không được lãng phí…”. Các bé được trực tiếp trồng lúa hoặc các loại rau củ trong vườn cây hoặc bồn hoa của trường. Các bé sẽ tự reo hạt, chăm sóc, cho tới thu hoạch, tất nhiên là vẫn dưới có giáo viên hướng dẫn nhưng chủ yếu là các bé tự làm. Qua đó, trẻ hiểu được để làm ra được một củ cải hoặc một củ khoai cho các bé ăn, các bác nông dân đã vất vả như thế nào.

Còn người Việt?

Ngay từ khi học mẫu giáo, các bé đã được “nâng như nâng trứng, hứng như hứng hoa”. Ở nhà được mẹ chăm chút, đến trường ngoài việc ăn, chơi, ngủ theo khung giờ đã chọn thì “không được” làm gì khác, bao gồm cả việc không được ra ngoài chơi, được mày mò, khám phá, và tránh xa những động vật để không gây nguy hiểm.

Trẻ em mẫu giáo ở Việt Nam thường bị “ép” ăn, dù bé có thích hay không các cô giáo vẫn ép cho ăn hết mới đủ chất dù không biết bé có muốn ăn hay không. Một số trường hợp khác, các cô thường bỏ mặc các bé với xuất ăn của mình. Một cô trong một lớp 30 cháu, đến giờ ăn cô chạy mỗi chỗ một tý. Nhiều bé lười ăn, không ăn hoặc ăn rất ít các cô cũng không mấy quan tâm. Vì thế, ngay từ bé, các em không biết được giá trị của “một hạt thóc vàng…” mà mặc định có quyền lãng phí.

Chơi… là chính

Ở Nhật, hàng ngày, các bé đến trường học từ 9h sáng cho tới 2h chiều, và hầu hết thời gian của trẻ ở trường là để… chơi. Chỉ có 30 phút trước khi ra về là giờ hát tập thể và nghe cô giáo kể chuyện.

Toàn bộ thời gian còn lại, các bé có thể chơi bất cứ trò gì mình thích trong khuôn viên nhà trường. Trong trường, có rất nhiều thứ để chơi, từ trong nhà ra đến ngoài sân, ở ngoài sân có bãi cát, xích đu, cầu trượt, dây leo… còn trong nhà có các loại nhạc cụ, đồ chơi, gỗ, gối, gấu bông, búp bê, chăn, chiếu, băng dính, giấy màu…

Rất nhiều thứ để chơi, và những loại đồ chơi này đều có đặc điểm chung là giúp trẻ phát triển trí thông minh và khả năng sáng tạo. Trẻ sẽ phải suy nghĩ, tìm tòi cách chơi, cách kết hợp những thứ có sẵn trong lớp học hoặc ngoài sân để có được những trò chơi thú vị.

Các bé được tự do chơi và làm thứ mình thích. Các cô giáo hoàn toàn không can thiệp vào quá trình vui chơi của trẻ, chỉ đứng từ xa quan sát và hỗ trợ khi cần thiết. Một nhóm đi đào đất, xây hầm, xây nhà.. . Một nhóm khác bày biện các dụng cụ và chạy nhảy ngoài sân. Có bé chơi xích đu, nhào lộn hoặc đu xà, có bé chơi với búp bê, có bé chơi đàn, đánh trống… Nhờ đó, trẻ được phát triển một cách tự nhiên, sở thích, năng khiếu, đam mê và khả năng tiềm ẩn của từng bé sẽ dần bộc lộ và phát triển. Cô giáo sẽ ghi chép lại những điều này và trao đổi với phụ huynh, từ đó giúp cho việc định hướng nghề nghiệp của trẻ sau này.

Ở Việt Nam, nhiều bé rất sợ đến trường mẫu giáo vì các bé cảm thấy lạc lõng hoặc chán nản. Không gian trật trội bó hẹp trong một căn phòng nhỏ có đến gần 30 người cả cô cả trò, không gian vui chơi không có. Các bé chỉ có thể tập hát, múa với cô, hoặc là quanh đi quẩn lại tô màu, tập viết chữ… cho đến hết giờ. Gần như, trong suy nghĩ của các cô và cả phụ huynh đi nhà trẻ như một cách để “gửi gắm con mình an toàn” chứ không hề biết rằng, ở lứa tuổi này trẻ con bắt đầu hình thành nhận thức và nhạy cảm với thế giới xung quanh. Các bé không được lựa chọn cách mình muốn chơi, đồ chơi mình thích mà luôn phải theo sự dạy dỗ của các cô. Từ đấy, bé thấy được rằng việc đi học thật là “cực hình” và nhàm chán.

Người Nhật khuyến khích trẻ em sáng tạo.

Sức khỏe của trẻ.

Có một thời gian tôi được mời đến thăm một trường mẫu giáo ở Nhật Bản, đó là một ngày mùa đông,  nhiệt độ ngoài trời chỉ vào khoảng 3~5oC, cái lạnh thấm qua da thịt khiến tôi không ngừng run rẩy. Vậy mà tất cả các bé đều mặc quần sooc ngắn. Hôm đó tôi mặc quần bò ở ngoài và cả một quần len ở trong mà vẫn cảm thấy lạnh, trong khi các bé chỉ mặc mỗi một quần sooc mà vẫn chạy nhảy nô đùa bình thường.

Rất ngạc nhiên, tôi trao đổi cùng cô hiệu trưởng và được biết, việc cho mặc quần sooc như vậy là để rèn luyện sức khỏe, sức đề kháng cho bé. Dù trời có lạnh đến mấy, thậm chí cả trong ngày tuyết rơi các bé vẫn phải mặc quần sooc. Khả năng chịu đựng là điều rất cần thiết, mang tính sống còn ở một đất nước có nhiều thiên tai và khí hậu khắc nghiệt như Nhật Bản.

Theo lời cô, trẻ em có khả năng thích nghi rất nhanh, nếu được rèn luyện đúng mức thì khi trưởng thành các bé sẽ có sức khỏe tốt, còn nếu quá nuông chiều hoặc quá chăm chút thì sau này khả năng chịu đựng của trẻ sẽ rất kém. Trẻ rất tự giác Khi tôi bước vào lớp, vẫn trong giờ chơi tự do, có vài bé đang chơi đồ hàng, một bé đang vẽ tranh, một số khác đang cắt dán các vỏ hộp giấy để ghép thành hình nhà, thuyền… các bé đang chơi và đùa nghịch nên đồ chơi bày tứ tung trong phòng, mỗi chỗ một cái, từ bút màu, búp bê, nhạc cụ, xếp hình, giấy lộn… rất bừa bãi.

Ngay cả bước đi cũng phải cẩn thận nếu không sẽ dẫm vào đồ chơi các bé đang vứt dưới sàn. Tôi đứng quan sát các bé được một lúc thì đến giờ học, cô giáo từ ngoài bước vào và nhẹ nhàng nói với các bé “Đến giờ nghe kể chuyện rồi, chúng ta cùng dọn đồ chơi đi nào”. Thế là các bé lập tức dừng các trò đang chơi lại, cùng nhau dọn dẹp và kê bàn ghế. Chỉ sau ít phút đồ đạc đã được cất trở về đúng từng ngăn, mọi thứ được sắp xếp ngăn nắp, khoa học, căn phòng trở lại gọn gàng và sạch sẽ.

Tôi không thể tin vào mắt mình khi trước mắt tôi là những em bé mới có 4 tuổi, nhưng lại có thể làm được những điều này, mà lại vô cùng tự giác, không cần cô giáo quát mắng hay thúc giục. Trẻ rất đoàn kết trong lúc quan sát các bé dọn dẹp, tôi phát hiện một điều rất thú vị. Đó là trẻ em Nhật Bản biết giúp đỡ và hỗ trợ nhau từ khi còn rất nhỏ. Mặc dù không phải tất cả các bé đều tham gia chơi và bày biện đồ đạc, nhưng khi dọn dẹp là tất cả các bé cùng xắn tay vào làm, không cần biết là ai bày, các bé chỉ quan tâm đến việc làm sao cho lớp học được gọn gàng sạch sẽ.

Các bé luôn cố gắng nỗ lực tự hoàn thành công việc của mình, ngay cả với những công việc có vẻ hơi quá sức. Nhưng ngay khi thấy bạn mình gặp khó khăn, các bé khác lập tức chạy đến giúp. Một đứa trẻ 4 tuổi đã biết tự mình nỗ lực, và đã biết chạy tới giúp đỡ bạn mình bất kể lý do, thì cũng không có gì ngạc nhiên trước ý chí vươn lên và tinh thần đoàn kết của dân tộc xứ hoa anh đào này. Trẻ rất thích học chơi đùa thoải mái vô tư là thế, nhưng khi vào lớp học, tất cả các bé đều chăm chú lắng nghe cô giáo, không hề có một tiếng rúc rích trò chuyện nào phát ra từ lớp học gần 20 bé mới chỉ 4 tuổi này.

Ngay cả khi cô giáo không có mặt trong lớp, các bé vẫn ngồi ngoan, không hề chạy ra khỏi chỗ. Không khí trong lớp học của các bé mẫu giáo tại Nhật Bản nghiêm túc không kém gì các anh chị phổ thông trung học. Rất tò mò, tôi trao đổi với các giáo viên trong trường “Các cô giáo mầm non Nhật Bản thật là tuyệt vời, làm thế nào mà các chị có thể khiến các bé chăm chú lắng nghe, ngoan ngoãn và kỷ luật đến như vậy? Cần giảng dạy ra sao để có sức hấp dẫn mãnh liệt với các bé đến thế?” Các cô giáo giải thích rằng, nhắc nhở hoặc thậm chí là cả quát mắng đi chăng nữa thì cũng chỉ có thể khiến các bé im lặng trong ít phút, quan trọng là phải làm sao để khơi dậy được sự ham học trong trẻ.

Ở Việt Nam,dù thời tiết không khắc nghiêt như ở Nhât, các phụ huynh người Việt, mỗi lần thấy thời tiết chỉ hơi se lạnh đã nhồi cho con không biết bao nhiêu là quần áo, đồ tránh rét… mà không quan tâm bé mặc thế có thoải mái không, có dễ dàng hoạt động không? Chính tâm lý này của nhiều bậc phụ huynh đã khiến trẻ em ở Việt Nam thể trạng rất yếu, vì cơ thể không có sức đề kháng tốt. Chỉ hơi lạnh các bé có thể ốm, sốt… Sự lo lắng thái quá cho con mình không chỉ khiến các bé có tâm lý ỉ lại mà còn làm cho thể trạng các bé yếu hơn.

Trẻ em rất thích những điều mới lạ, nếu bắt các bé phải ngồi im trong lớp cả ngày thì lớp học sẽ trở thành một cái gì đó rất nhàm chán ngược lại vì cả ngày đã được nô đùa chạy nhảy thoải mái rồi, do đó, với các bé việc học là một cái gì đó rất mới, rất hấp dẫn, rất thú vị (vì thật ra một ngày các bé chỉ ngồi trong lớp học có 30 phút), nên bé nào cũng háo hức và chăm chú lắng nghe. Tuy nhiên, ở Việt Nam tình trạng trẻ em phải ngồi lỳ trong lớp học rất phổ biến. Thêm vào nữa, ngay từ bé các bé đã quen ỉ lại vì có cô nên dù có bạn bắt nạt cũng khoe cô, đồ chơi khi chơi xong cũng vất đấy vì có cô dọn…

Ở Việt Nam, giáo dục trẻ từ bậc mẫu giáo chưa thực sự được coi trọng từ phía các nhà giáo dục, nhà quản lý đến bản thân gia đình cũng chưa coi trọng vấn đề này. Tuy nhiên, ít ai biết được giáo dục trẻ ngay từ bé là một trong những cách giáo dục tốt nhất!

(St)